दुर्गवास्तु - दुर्गभ्रमंती करताना उपयोगी अशा २९५ दुर्गांचे आराखडे, त्यावरील दुर्गवास्तु आणि त्या दुर्गांच्या इतिहासातील नोंदीं याबद्दल आवश्यक माहिती.
दुर्ग म्हणजे राज्याचे रक्षणासाठी निर्माण केलेली सामरिकदृष्ट्या बळकट वास्तू असा अर्थ घेतला तर साहजिकच दुर्गांवर यात्रा करताना आपल्या नजरेस तट, बुरुज, दरवाजे, तोफा, राज्यसभा, सदर, शिबंदीची घरटी पहाऱ्याच्या जागा दृष्टीस पडतात. याशिवाय या सैनिकी वसाहतीस उपयुक्त अशी कोठारे, पाण्याच्या टाक्या, देवता मंदिरे इथे आढळतात. पागा, टांकसाळी, वीरांची स्मारके, सती-वीरगळ, गुहा अशा वास्तूही दुर्गावर असतात. बांधकाम होत असताना अर्थातच राज्यकर्त्यांच्या रुचीनुसार वास्तूंचे सौंदर्य वृद्धिंगत करण्यासाठी स्थपती काही शिल्प, नक्षीकाम करीत, नामपट्ट खोदून त्यावर शिळा बसवीत. इतिहासात दुर्गांची निर्मिती करताना त्यांचे आराखडे तयार केले असणारच पण ते सध्या उपलब्ध नाहीत.
दुर्गभ्रमण करताना गडांवरील वास्तूंचा वेध घेणे आणि त्या समजुन घेणे ह्या आराखड्यामुळे सोपे जाईल. म्हणूनच हे पुस्तक उपयोगी आहे.
’डोंगरयात्रा’ या ग्रंथातून गिर्यारोहण व निसर्गानुभूती अशा भूमिकेतून आनंद पाळंदे यांनी ‘दुर्ग’ विषय मांडला होता. मात्र मुळात दुर्ग ही एक ऐतिहासिक वास्तू आहे. तिथे तट-बुरुज, वाडे-हुडे, देवता, टाक्या, तोफा, शिल्प-स्मारके आहेत. यांच्या सोबतीने घडून गेलेल्या चांगल्या वाईट घटनांचा ठसा तिथे उमटला आहे. या सर्व दुर्गाचे इतिहासकालीन आराखडे फारच कमी उपलब्ध आहेत. फोटोमुळे भूरूप कळते पण वास्तुरचना समजत नाही, मात्र एक आराखडा शंभर शब्दांचे काम करतो. आणि म्हणूनच गडांशी निगडित वास्तूंची नोंद राहावी यासाठी लेखकाने परिश्रमपूर्वक स्वत:ला दिसलेले गडाचे रुप आराखड्यांद्वारे ह्या पुस्तकांत मांडले आहे. तसेच सोबत त्यावरील दुर्गवास्तु आणि त्या दुर्गांच्या इतिहासातील नोंदीं देखील दिल्या आहेत. महाराष्ट्रातील २८८, गुजरातमधील ६, कर्नाटकातील १ अशा २९५ दुर्गांचे आराखडे ह्या पुस्तकांत उपलब्ध आहे.
Publications : प्रफुल्लता प्रकाशन (Prafullata Prakashan)
Author : आनंद पाळंदे (Anand Palande)
Binding : Paperback
ISBN No : 9788187549710
Language : मराठी ( Marathi )
Weight (gm) : 458gms Dimensions : 21.5 * 14 * 1.8
Pages : 480 Edition : 1
